Bristol, Sheffild (Buyuk Britaniya) va Shimoliy Vermont (AQSh) universitetlari olimlari bolalar qachon hazilni taniy va qadrlay boshlashini aniqlashga qaror qilishdi. Tadqiqot Behavior Research Methods jurnalida chop etildi.
Ishda Buyuk Britaniya, AQSh, Avstraliya va Kanadada yashovchi 0 dan 47 oylikkacha bo'lgan 671 nafar bolaning ota-onalari ishtirok etdi. Tadqiqotchilar guruhi ota-onalar o‘rtasida hazilning erta rivojlanishi bo'yicha 20 ta savoldan iborat maxsus so'rovnoma o‘tkazdi.
Ma’lum bo‘lishicha, kam sonli bolalar 1 oylik paytida hazilni tushunishni boshlaydi, bu hazilni tushunish uchun talab qilinadigan eng kam muddat. Shuningdek, bolalarning 50 foizi bu natijaga 2 oyligida erishgan, qolganlari esa 11 oylik bo‘lganlaridagina hazilni tushunishni boshlagan.
Tadqiqotda katta yoshli bolalar ham qatnashdilar. Natijada olimlar ular orasidan hazilning 21 turini aniqlashga muvaffaq bo‘lishdi. Ulardan foydalanish yoshga bog'liq. Shunday qilib, bir yoshgacha bo'lgan bolalar hazilning jismoniy, vizual va eshitish shakllarini qadrlashdi. Bunga bekinmachoq, qitiqlash, kulgili yuz ifodalari, kulgili shovqinlar va boshqa o'yinlar kiradi.
Bir yoshli bolalar boshqa odamlarning reaksiyasini o'z ichiga olgan hazilning bir nechta turlarini tushunishlari mumkin: ya'ni masxara qilish, kiyimni yechish, qo'rqitish, taqiqlangan mavzularda hazil qilish (masalan, hojatxona bilan bog'liq) va taqlid qilish.
Ikki yoshli bolalarning hazillari yanada murakkabroq bo‘lgan va nutqni rivojlantirishni o'z ichiga oldi: masalan, tushunchalar va ma'nosiz so'zlar bilan o'ynash. Bundan tashqari, bu yoshdagi bolalar, tadqiqotchilar ta'kidlashicha, boshqalarni masxara qilishni va tajovuzkor hazilni (masalan, tebranish) yoqtirishlari sababli bema'nilik qilishga moyil. Ammo uch yoshli bolalar ko'pincha ijtimoiy qoidalar bilan o'ynashni afzal ko'rishadi: masalan, kulgiga sabab bo'ladigan odobsiz so'zlarni aytish. Ular so'z birikmalarini tushunish qobiliyatini rivojlantirishga ham yordam beradi.
Asliddin NORBEKOV tayyorladi
