05.12.2024 09:26
Janubiy Koreya demokratiyasi
Har holda, 3-dekabr Janubiy Koreyaning 1948-yildan beri harbiy diktatorlar, davlat to‘ntarishlari, qo‘zg‘olonlar, ommaviy qatag‘onlar va hatto 1979-yilda mahalliy Markaziy razvedka boshqarmasi boshlig‘i qo‘lida prezident Pak Jong Xi o‘ldirilishi bilan bog‘liq shov-shuvli tarixiga nisbatan tinch o‘tdi.
Bu voqeada eng hayratlanarlisi Toburo demokratik partiyasi va boshqa bir qator deputatlarning parlamentga kirishiga to‘sqinlik qilishi kerak bo‘lgan harbiy xizmatchilar orasidan binoga kirib kelgani edi. Ularning ba’zilari panjaradan sakrab o‘tgan, boshqalari esa binoning ikkinchi darajali kirish eshigi orqali kirgan. Parlamentga yig‘ilgan 300 deputatdan 190 nafari harbiy holat joriy etish to‘g‘risidagi qarorni bekor qilish uchun ovoz berdi.
Shundan so‘ng askarlar o‘z kazarmalariga qaytishdi va prezident Yun Sok Yol o‘z qarorini bekor qildi. Endi u o‘z ixtiyori bilan iste’foga chiqadimi yoki ishonchsizlik votumiga duchor bo‘ladimi, degan savol tug‘iladi. Shunda uni sudga berish ehtimoli yuqori bo‘ladi. Umuman olganda, Janubiy Koreyada prezidentlar nisbatan tez-tez sudlanadi. Harbiy diktatorlar Chon Du Xvan va Ro De U va boshqa fuqarolik prezidentlarni eslash kifoya. Misol uchun, Chon Du Xvan 1979-yilgi harbiy to‘ntarishda ishtirok etgani va Kvanjudagi namoyishchilarga qarata o‘q uzgani uchun dastlab o‘limga hukm qilingan, biroq keyinchalik umrbod qamoq jazosiga almashtirilgan. Ammo keyinroq kechirdi. Ro De U 22 yil qamalmagan bo‘lsa-da, keyinchalik uni avf etgan.
2008-yilda sobiq prezident No Mu Xyon akasining korrupsiya bo‘yicha ishida guvoh bo‘lgan va o‘z joniga qasd qilgan. 2018-yilda sobiq prezident Li Myon Bak korrupsiyada ayblanib, 15 yilga qamalgan edi. Bu holatda korrupsiya ishi uning ukasi bilan bog‘liq edi. O‘sha yili sobiq prezident, 1979-yilda o‘ldirilgan Pak Chung Xining qizi Pak Kin Xe korrupsiya va davlat sirlarini oshkor qilganlikda ayblanib, 24 yilga qamalgan edi.
Umuman olganda, Koreya demokratiyasi juda qattiq, ammo mahalliy harbiy diktaturalar ham xuddi shunday qattiq. Janubiy Koreyaning birinchi prezidenti Li Sin Man ham qat’iy siyosatchi bo‘lgan, ammo 1960-yilgi qo‘zg‘olon paytida hokimiyatdan ag‘darilgan. Ushbu og‘ir damlarni eslagan janubiy koreyaliklar juda sabrsiz bo‘lishadi.
Qarama-qarshilikning maqsadi nima?
Aslida prezident Yun Sok Yolning o‘zi Janubiy Koreyaning notinch siyosiy hayotining mahsulidir. U sobiq bosh prokuror bo‘lgan va korrupsiyaga qarshi kurashib o‘z nomini qozongan. Biroz yopiq jamiyatda yuqori lavozimli amaldorlarni ham, yirik tadbirkorlarni ham jinoiy javobgarlikka tortadigan bunday prokuror odatda juda yopiq, hatto sirli shaxs bo‘lib, undan hamma qo‘rqadi.
Biroq, Janubiy Koreya demokratik davlatida bosh prokuror jamoat arbobi bo‘lishi kerak. Oxir-oqibat, u katta siyosatga aralashadi. Masalan, 2020-yilda turli partiyalar siyosatchilari ishtirokida “Saylov to‘g‘risida”gi qonunning buzilishi, shuningdek, Ulsan shahar hokimi saylovi paytidagi firibgarlik holatlari yuzasidan tekshiruv o‘tkazildi. 2020-yil noyabr oyida Yun Sok Yel o‘z lavozimidan chetlashtirildi. U norozilik bildirdi va lavozimidan chetlashtish to‘xtatildi.
Umuman olganda, u 2021-yilning martigacha kutdi va nihoyat iste’foga chiqish haqida ariza berdi. Shunday qilib, Yun Sok Yol juda bezovta odam, buni uning ba’zi shaxsiy xususiyatlari bilan izohlash mumkin. Har holda, bunday sharoitda ishlash, albatta, asabiylashtiradi.
2022-yilda u konservativ "Xalq kuchi" partiyasiga qo‘shildi. Jamiyatda mashhur bo‘lgan korrupsiyaga qarshi kurashchining saylovoldi salohiyati yaxshi ekanligi aniq. Biroq, u siyosat va iqtisod masalalarida unchalik malakali emas edi. Bu uning 2022-yilgi prezidentlik saylovlarida g‘alaba qozonishiga to‘sqinlik qilmadi.
Biroq 2024-yil aprelida bo‘lib o‘tgan parlament saylovlarida muxolifatdagi Toburo demokratik partiyasi g‘alaba qozondi va 170 o‘rinni qo‘lga kiritdi. Natijada parlament va prezident o‘rtasida nizolar kelib chiqdi. “Toburo” partiyasi prezident tomonidan tayinlangan odamlar – mudofaa va ichki ishlar vazirlari, prokurorlar, jami 22 nafar mansabdor shaxslarni ishdan olishga urindi.
Bundan tashqari, Yun Sok Yolning o‘z partiyasi - "Xalq kuchi" o‘rtasida nizolar kelib chiqdi. Ko‘rinib turibdiki, partiya o‘z mag‘lubiyatini prezident siyosati kontekstida ko‘rib chiqdi. 2024-yil oktyabr oyida “Xalq kuchi” partiyasi raisi Xan Don Xun prezidentni rafiqasi va 2024-yil aprel oyidagi saylovlar bilan bog‘liq korrupsion mojaroga aralashgani uchun ochiqchasiga uzr so‘rashga chaqirdi. Bunday notinch vaziyatlardan keyin Yun Sok Yolning asablari ko‘zga tashlanishi mumkin. Shu bois, avvallari huquq-tartibot idoralari vakili bo‘lgan va Janubiy Koreya siyosatchilariga xos hususiyatga ega bo‘lgan u tavakkal qilgan ko‘rinadi.
Qolaversa, parlamentni juda qattiq ayblashdan nariga o‘ta olmadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, “milliy assambleya jinoiy guruhlar uyasiga aylanib, mamlakatning sud-ma’muriy tizimini falaj qilishga, qonunchilik diktaturasi orqali liberal demokratiya tizimini ag‘darishga urinmoqda”. U, shuningdek, tahdid Shimoliy Koreya va “mahalliy davlatga qarshi unsurlar”dan kelganini da’vo qildi.
Ehtimol, Yun Sok Yol harbiylar va o‘ng qanot konservativ kuchlarning qo‘llab-quvvatlashiga ishongan. Ammo Janubiy Koreyaning hozirgi holatida biz harbiy to‘ntarishlar davriga qaytishni kuta olmaymiz. Albatta, nazariy jihatdan hamma narsa mumkin. Biroq, mahalliy huquq-tartibot idoralari 1979-yil ruhida kuch ishlatishga tayyor emas. Shuning uchun ham deputatlar parlamentga nisbatan erkin kirib, ovoz berishdi. 1960-1980 yillarda ular deputatlarga bu ishni qilishga ruxsat bermagan bo‘lardi.
O‘tmishga qaytish mumkin emas
Zamon o‘zgarmoqda. Yun Sok Yol Janubiy Koreyani o‘tmishga qaytarmoqchi edi. Har holda bu mamlakatda 1979 yildan beri harbiy holat e’lon qilinmagan. Ammo oxir-oqibat, bu ham xuddi Gegelning “tarix ikki marta takrorlanadi, avvaliga fojia shaklida, ikkinchisi esa hazil shaklida” deya ta’kidlaganidek bo‘ldi.
Demokratik partiya chap-liberal bo‘lsa ham va Shimoliy Koreyani unchalik tanqid qilmasa ham, bu uning Janubiy Koreyada 1940-yillar oxiridagi Li Sin Man davridagidek "qizillar" va "oqlar" o‘rtasida odatiy ziddiyatni keltirib chiqarishi mumkin degani emas. Li Sin Man davridagi mojaroda o‘n minglab odamlar halok bo‘ldi.
