Melburn universiteti olimlari o‘smirlarning tungi turmush tarziga o‘tishi tajovuzkor xatti-harakatlar xavfini oshirishi va miya tuzilishini o‘zgartirishini aniqladi. Bu borada olib borilgan tadqiqot natijalari the Journal of Child Psychology and Psychiatry jurnalida chop etilgan.
Tadqiqot mualliflari 200 nafar o‘smir va ularning ota-onalariga o‘smirlarning uyquni afzal ko‘rishi va hissiy farovonligi haqida bir qator so‘rovnomalarni to‘ldirishni so‘rashgan. Ishtirokchilar ushbu anketalarni keyingi yetti yil davomida bir necha marta to‘ldirishgan. O‘smirlar, shuningdek, bir necha yil farq bilan ikkita miya tekshiruvidan o‘tishgan. Bunda olimlar miyamizga axborotni samarali qayta ishlash imkonini beruvchi biriktiruvchi to‘qima bo‘lgan oq moddaning strukturasidagi o‘zgarishlarni xaritalashga e’tibor qaratgan. Oldingi tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, «larks» va «boyqushlar»ning oq moddasi tuzilishi har xil, ammo mualliflarning ishlari vaqt o‘tishi bilan bu farqlarning rivojlanishini birinchi bo‘lib baholadi.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, boshlang‘ich o‘smirlik davrida (12-13 yosh) tungi «boyo‘g‘li» bo‘lgan o‘smirlar bir necha yil o‘tgach, xulq-atvorda muammolarga duch kelishadi. Bunga ko‘proq tajovuzkorlik, qoidalarni buzish va antisotsial xatti-harakatlar kiradi. Ammo ularda tashvish yoki salbiy kayfiyat kabi hissiy muammolar xavfi yuqori emas edi va oldingi hissiy hamda xulq-atvor muammolari o‘smirning ertalab yoki kechqurun faolroq bo‘lishiga bog‘liq bo‘lmagan.
O‘smir tungi «boyqushlarda» erta turuvchilarga nisbatan oq moddaning sekinroq o‘sishi kuzatilgan. Bu xatti-harakatlardagi farqni tushuntirishi mumkin, chunki oq moddaning o‘sishi o‘smirlik davrida kognitiv, hissiy va xulq-atvor rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash uchun muhimdir.
Boshqa tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, uyqu afzalliklari va odatlari o‘zgarishi mumkin. Masalan, yorug‘lik (hatto sun’iy yorug‘lik) ta’sirida bizning sirkadiyalik ritmlarimiz (kun va tunning o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan turli xil biologik jarayonlar intensivligidagi siklik tebranishlar. Sirkadiyalik ritmlarning davri odatda 24 soatga yaqin bo‘ladi) o‘zgaradi. Tunda ekranlarda porlayotgan yorug‘likni va tonggi nurning ta’sirini kamaytirish ham o‘smirning jadvalini kunduzgi ritmga qaytarishga yordam beradi.
Asliddin NORBЕKOV tarjimasi
