— Kichikroq shaharcha Toshbuloq - 12 gektar, Tug‘unbuloq 120 gektar maydonni egallagan. Bu uni Markaziy Osiyoning ushbu mintaqasidagi eng yirik o‘rta asr shaharchalaridan biriga aylantirdi. Bu shaharchalarning mavjudligi shuni ko‘rsatadiki, tog‘lar har doim ham Ipak yo‘li uchun to‘siq bo‘lmagan - ba’zida ularning hududida faol tovarlar almashinuvi sodir bo‘lgan, deb tushuntirdi WUSTL professori Maykl Fraketti so‘zlaridan iqtibos keltirgan holda Sent-Luisdagi Vashington universiteti matbuot xizmati.
Xalqaro loyiha doirasida olimlar 2011 va 2015-yillarda arxeologlar tomonidan topilgan Markaziy Osiyoning qadimiy shaharchalari – Toshbuloq va Tug‘unbuloqni har tomonlama o‘rgandi.
Taxminlarga ko‘ra, bu shaharchalar eramizning VI–XI asrlarida Ipak yo‘lining o‘tish joyi vazifasini bajargan. So‘nggi bir necha asrlarda bu qal’alarning deyarli butun hududi eroziya tufayli er ostida yashiringan. Olimlar lazer radarlari bilan jihozlangan dronlardan Yer yuzasining 3D xaritalarini yaratish uchun foydalanishdi. Bu ularga aholi punktlarining hajmini o‘rganish va baholash imkonini berdi.
Olimlar xuddi shunday dronlardan foydalangan holda Toshbuloq va Tug‘unbuloqning taxminiy hududini yigirma marta skanerlashdi, bu esa ushbu aholi punktlarining 5-9 sm o‘lchamdagi batafsil xaritasini tayyorlash, ularning maydonini aniqlash, asosiy binolar, qabrlar va istehkomlarni aniqlash imkonini berdi. Dron ma’lumotlari shuni ko‘rsatdiki, ikkala qal’a ham arxeologlar dastlab o‘ylaganidan sezilarli darajada katta bo‘lib, Tug‘unbuloq mintaqadagi o‘rta asrlardagi eng yirik aholi punktlaridan biri bo‘lgan.
Jismoniy o‘lchamiga ko‘ra, olimlar ta’kidlaganidek, Tug‘unbuloqni o‘rta asrlardagi Osiyoning pasttekislik mintaqalaridagi ko‘plab yirik shaharlar, jumladan, eng yuqori cho‘qqisida maydoni 200 gektarga yaqin bo‘lgan qadimgi Samarqand (Afrosiyob) bilan solishtirish mumkin. Bu Tug‘unbuloq va Toshbuloqning Ipak yo‘lidagi qadimiy savdodagi o‘rni nihoyatda muhimligini ko‘rsatadi, deya xulosa qiladi tadqiqotchilar.
