Harbiy nuqtayi nazardan, HAMASni Eron va uning ittifoqchilari qo‘llab-quvvatlaydi. Mojaroning boshidanoq Livanning “Hizbulloh” harakati shimoliy Isroilni, yamanlik xusiylar esa Qizil dengiz orqali Isroilga o‘tuvchi kemalarni o‘qqa tuta boshladi.
2023-yil 7-oktyabrdan keyingi dastlabki haftalarda G‘azo sektoridagi shiddatli janglar minglab tinch aholi va askarlarning o‘limiga olib keldi. G‘azo sektoridan Isroil tomon yo‘llangan yirik raketa otishmalari va Isroil aviatsiyasining javob zarbalari butun dunyo e’tiborini tortgan gumanitar inqirozni keltirib chiqardi.
"Qarshilik o‘qi" deb ataladigan Erondagi HAMAS ittifoqchilarining ishtiroki mojaroni Falastin-Isroil qarama-qarshiligidan Isroil va Eron hamda uning ittifoqdosh kuchlari o‘rtasidagi qarama-qarshilikgacha kengaytirdi.
7-oktyabr: HAMAS Isroilga bostirib kirib, 1139 kishini o‘ldirdi va 251 kishini garovga oldi.
8-oktyabr: Isroil G‘azo sektoridagi Falastin hududiga bostirib kirdi.
24-noyabr: AQSH, Qatar va Misr ko‘magida erishilgan o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha birinchi kelishuv kuchga kirdi.
30-noyabr: Otashkesim tugadi.
2-yanvar: Isroilning Bayrutdagi havo hujumi natijasida HAMAS yetakchisi o‘rinbosari Solih al-Aruri halok bo‘ldi.
1-aprel: Isroil Damashqdagi (Suriya) Eron konsulligiga havodan zarba berdi. Ikki eronlik general halok bo‘ldi.
13-aprel: Eron Isroil va Isroil tomonidan bosib olingan Golan tepaliklariga raketa hujumi uyushtirdi.
5-may: G‘azo sektori janubidagi Rafah shahri yaqinida HAMASning raketa hujumi oqibatida uch nafar isroillik askar halok bo‘ldi.
27-iyul: Keyinchalik Majdal Shams deb nomlangan hujumda “Hizbulloh” Golan tepaliklaridagi futbol maydonida 12 bolaning o‘limiga sabab bo‘lgan raketani otdi.
30-iyul: Isroilning Bayrut yaqinidagi havo hujumi natijasida “Hizbulloh” qo‘mondoni Fuad Shukr, Eron harbiy maslahatchisi va besh nafar tinch aholi halok bo‘ldi.
31-iyul: Tehrondagi portlashda HAMASning asosiy siyosiy rahbari Ismoil Xoniya halok bo‘ldi. Eron va HAMAS Isroilni ayblamoqda.
17-avgust: Isroil Livan janubidagi omborni bombardimon qildi, 10 kishi halok bo‘ldi.
25-avgust: Isroil samolyotlari Livan janubiga raketa hujumi uyushtirdi, “Hizbulloh” esa Isroil shimoliga yuzlab raketalarni uchirdi.
18-sentyabr: “Hizbulloh”ning peyjerlari va ratsiyalari portladi, 37 kishi halok bo‘ldi.
20-sentyabr: Isroil Bayrutga havo hujumi uyushtirdi va “Hizbulloh”ning asosiy qo‘mondonlaridan biri Ibrohim Akilni o‘ldirdi.
25-sentyabr: AQSH va Yevropa Ittifoqi davlatlari Isroil-Livan chegarasida 21 kunlik otashkesimga chaqirmoqda.
27-sentyabr: Isroil havo hujumlarida “Hizbulloh” yetakchisi Hasan Nasrulloh halok bo‘ldi.
30-sentyabr: Isroil kuchlari Livan janubiga quruqlikdan bostirib kirib, “Hizbulloh” harbiy obyektlarini nishonga oldi.
1-oktyabr: Eron Isroil tomonga kamida 180 ballistik raketa uchirdi.
Jahon reaksiyasi
Xalqaro hamjamiyat zudlik bilan o‘t ochishni to‘xtatish va tinchlik muzokaralarini boshlashga chaqirdi. Biroq jahon kuchlari o‘rtasidagi kelishmovchiliklar, shuningdek, tomonlarning murosaga kelishni istamasligi mojaroni hal qilish bo‘yicha sa’y-harakatlarni murakkablashtirdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti G‘azo sektoriga gumanitar yordam ko‘rsatishga chaqiruvchi bir qancha rezolyutsiyalarni qabul qildi, ammo muammoning siyosiy yechimi noaniqligicha qolmoqda.
G‘azo sektoridagi urush jahon hamjamiyatini larzaga soldi. AQSH va Yevropadagi universitetlarda talabalarning ommaviy norozilik namoyishlari bo‘lib o‘tdi. Dunyoning turli burchaklarida Falastin xalqi bilan birdamlik marshlari, urushni to‘xtatish talabi bilan namoyish va noroziliklar bo‘lib o‘tdi.
Dunyoning ko‘plab davlatlari Isroilning harakatlarini qoralab, urushni to‘xtatishni talab qildi.
Ommaviy migratsiya va gumanitar falokat
Mojaro boshlanganidan bir yil o‘tib, gumanitar oqibatlarini faqat halokatli deb ta’riflash mumkin. G‘azo sektorining o‘n minglab aholisi halok bo‘ldi, yuz minglab odamlar uy-joyidan ayrildi. Xalqaro gumanitar tashkilotlar jabrlanganlarga yordam ko‘rsatishda davom etmoqda, biroq G‘azo sektoriga kirish imkoniyati cheklangan, bu esa hayotiy zaruriy yuklarni yetkazib berishni qiyinlashtirmoqda.
G‘azo sektori Sog‘liqni saqlash vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, Isroilning Falastin anklavidagi hujumlari 2023-yil oktyabr oyidan beri kamida 41,870 kishini o‘ldirgan va yana 97,166 kishi jarohat olgan.
2024-yil may oyi holatiga ko‘ra, G‘azo sektoridagi 1,7 milliondan ortiq odam o‘z uylarini tark etishga majbur bo‘lgan. Ulardan 1,1 millionga yaqini ocharchilik yoqasida, chunki anklav aholisining 90 foizi oziq-ovqat xavfsizligi inqirozini boshdan kechirmoqda. G‘azodagi turar joy binolarining 60 foizdan ortig‘i va savdo obyektlarining 80 foizi Isroilning bombardimonlari paytida vayron bo‘lgan yoki jiddiy shikastlangan. 150 ga yaqin sog‘liqni saqlash muassasalari vayron bo‘ldi, bu esa sog‘liqni saqlash tizimining qulashiga olib keldi.
G‘azoda infratuzilmaning keng miqyosda vayron bo‘lishi va tinch aholining o‘limi xalqaro qoralash to‘lqiniga sabab bo‘lmoqda.
- Isroil harbiy amaliyotlari insoniyatning katta azob-uqubatlariga olib keldi. Hozirgi vaziyat zamonamizning eng jiddiy gumanitar ofatlaridan biridir, - dedi BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish.
Siyosiy oqibatlar
Mintaqada siyosiy vaziyat ham keskin o‘zgardi. G‘azo sektoridagi urush Isroilning qo‘shnilari bilan munosabatlarini keskinlashtirdi. Falastin masalasi yana bir bor kun tartibiga chiqdi. Agar urushgacha Tel-Aviv va Ar-Riyod o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirish bo‘yicha muzokaralar olib borilgan bo‘lsa, hozir Saudiya Arabistoni rasmiylari Falastin davlatchiligini tan olmasdan turib, gap bo‘lishi mumkin emasligini da’vo qilmoqda.
G‘azodagi harbiy operatsiya Isroil jamiyatidagi bo‘linishni chuqurlashtirmoqda, bu yerda fuqarolarning bir qismi hukumatning qattiq harakatlarini qo‘llab-quvvatlasa, boshqalari kursni yumshatish va diplomatik yechim izlashni qo‘llab-quvvatlamoqda. Bir yil davomida har hafta shanba kungi norozilik namoyishlari Netanyaxu hukumatidan sulh bo‘yicha muzokaralar olib borishni va G‘azo sektoridagi isroilliklarni garovga olganlarni ozod qilishni talab qilib Isroil shaharlariga minglab namoyishchilarni jalb qilmoqda.
Shu bilan birga, Falastinda HAMAS va Islomiy jihodni qarshilik kuchi sifatida qabul qilish tufayli aholi orasida ularni qo‘llab-quvvatlash kuchaygan.
Eron HAMASning asosiy ittifoqchisi sifatida tashkilotga harbiy va moliyaviy yordam ko‘rsatgani tufayli mintaqada qo‘shimcha nufuzga ega bo‘ldi.
Isroil va Falastin o‘rtasidagi tinchlik muzokaralarini qayta boshlashga urinishlar tobora qiyinlashib bormoqda.
Kelajak noaniq
Yaqin kelajakda davom etayotgan inqiroz global iqtisodiyot uchun jiddiy oqibatlarga tahdid soladigan yirik mintaqaviy urush tomon ketmoqda.
Fors ko‘rfazi va Arabiston yarim orolidagi neft inshootlariga qilingan hujumlar global ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mintaqaga jahon neft va gaz zaxiralarining uchdan bir qismi to‘g‘ri keladi, bu esa uni xalqaro energiya bozorlari uchun juda muhim qiladi. Bu mojaro tomonlari Qizil dengiz va Fors ko‘rfazi kabi muhim savdo yo‘llari, shuningdek, Xormuz bo‘g‘ozlari va Bob al-Mandeb kabi strategik nazorat nuqtalarini nazorat qilishlari bilan yanada kuchaymoqda.
Mintaqadagi har qanday buzilish, ayniqsa Eron va uning ittifoqchilarining ushbu muhim suv yo‘llariga ta’sirini hisobga olsak, neft narxi oshishiga olib kelishi mumkin. Bunday ssenariy, turli ekspertlarning fikriga ko‘ra, xalqaro savdo, global ishlab chiqarish va butun dunyo bo‘ylab ta’minot zanjirlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan domino effektini keltirib chiqaradi.
G‘azo sektorida urush boshlanganidan bir yil o‘tib ham Isroil va HAMAS o‘rtasidagi qarama-qarshilik hal etilmagan. Xalqaro sa’y-harakatlarga qaramay, tinchlik istiqbollari voqelikdan ancha yiroqdadir.
